kutubhona

қолдирилмайди. Чунки бу эгалик ҳамма мусулмонларнинг мулкидир. Аммо унинг манфаати, яъни ундан фойдаланишга келсак, Умар ибн Хаттоб унинг илгариги эгалари охирги давргача унинг доимий манфаатига эга бўлишларига рози бўлди. Манфаатга эга бўлинади ва мерос қилиб қолдирилади. Манфаатга эга бўлган одам уни барча турдаги тасарруф билан тасарруф қилиш, яъни сотиш, гаров, совға қилиш, васият ва бошқа тасарруфлар ҳуқуқига эга бўлади.
Бу масаланинг бир томони. Иккинчи томонига келсак, хирожда хорлик деган нарса кўринмайди. Аксинча у жизяда бўлади. Чунки ернинг хирожини шу ер соҳиби унинг манфаатига эга бўлишга рози бўлгани эвазига тўлайди. Бу эгалик унга ерни ишлатиш ва ундан фойдаланиш имконини беради. Шунинг учун бунда тубанлик ва хорлик маъноси кўзга ташланмайди. Чунки у хирожни манфаат эвазига тўлайди. Манфаат эвазига ҳар қандай молни тўлашда хорлик мавжуд бўлмайди. Киши яшаш учун ҳовли жойдан фойдалангани ёки дўконда тижорат қилиб фойдалангани эвазига тўлайдиган ижарада ҳеч қандай хорлик йўқлигини кўриб турибсиз-ку ахир. Шунинг учун ернинг хирожи унинг манфаатига эга бўлиш, яъни ундан фойдаланиш эвазига тўлангани боис хорлик деб эътибор қилинмайди. Бу билан хирож ерини сотиб оладиган кишига ҳеч қандай хорлик бўлмайди.

Учинчидан, фатҳ қилинган, хирож тўланадиган ерда қолдирилган кофир ва унинг зурриёти мусулмонга айланиши мумкин. Мусулмон бўлиши билан ер манфаатига эгалик кофирдан мусулмонга кўчган бўлади. Бу билан хирож тўлаш кофирдан мусулмонга ўтган бўлади. Амалда ҳам шундай бўлди. Масалан Ироқ, Шом, Форс, Миср ва бошқа фатҳ қилинган юртлар аҳли мусулмон бўлишди ва мусулмон хирож тўлайдиган бўлиб қолди. Хирожий ернинг бир мусулмондан бошқа бир мусулмонга олди-сотди, совға ёки мерос орқали ўтишида фарқ йўқ. Чунки мусулмонлар баробардир. Зеро бир мусулмон билан бошқа мусулмон эгалиги ўртасида фарқ йўқ. Бу билан хирож ерининг бир мусулмондан бошқа бир мусулмонга мерос ёки сотув ёки совға ёки васият ёки бошқа йўл орқали ўтишида ҳеч қандай ҳараж йўқлиги аён бўлади. Бу ернинг сифати ва ундан тўлаш лозим бўладиган нарса – унинг эгаси қанчалик ўзгармасин ва қанчалик қўлдан-қўлга ўтмасин – қиёматгача боқий қолаверади. Чунки ернинг куч билан фатҳ қилинган деган сифати қиёматгача боқий қолиб, ўзгармайди.